Bir ağacın bir tek yaprağı bile nice dîvanlar söyler.
İnsan ile âlem arasında büyük benzerlikler ve nisbetler vardır. Nitekim kâinâtın âlem-i kübrâ (makrokozmos); insanın ise, onun her şeyiyle küçük bir kopyası olan âlem-i suğrâ (mikrokozmos) olduğu dile getirilir. Bunun sebebi, âlemin insanın imtihanı için yaratılmış olması ve kâinattaki her şeyin insanın hizmetine âmâde kılınmasıdır. Her şey; tedâîleriyle, tefekkür ettirdikleriyle insana kendi hakikatini anlatır.
Bu sebeple ârif bir gönülle bakıldığında; âlemin her köşesi, hattâ Şeyh Sâdî’nin tabiriyle bir ağacın bir tek yaprağı bile nice dîvanlar söyler. Evet, o yaprak, ilâhî rahmete el açmış; güneşin vesile kılındığı enerjiyi, gıdaya çevirip ağacın gövdesine taşır. İnsan ve sâir mahlûkāta gıda olur, gölge sağlar. Bu câzibeyle yanına gelenlerden, ağacın kökleri istifâde hâlindedir. O yaprak, yerine göre ipek böceğine gıda olur, en zarif ipeklere döner. Bitkilerle beslenen bir mahlûka gıda olur, insan için et ve süte dönüşür. Kuruyup dökülen yapraklar da, daha küçük nice canlıya rızık ve toprağa gıda olur. O bir tek yaprakta, bugün «ekolojik sistem» deyip geçilen daha nice hârikulâde hâller ve maceralar seyredilir.
TEFEKKÜR EDELİM
Tefekkür edelim. Bir ağaçtaki bu muazzam sistem ne için? Evvelâ çiçek çiçek ilâhî bir güzellik sergisiiçin, tabiî netîcede meyve için… Fakat ağaç, meyvesiyle insanlar ve sâir mahlûkāta hizmet ederken, bir maksat daha hâsıl olur:
“TOMURCUK DERDİNDE OLMAYAN AĞAÇ, ODUNDUR!”
Necip Fazıl, hayâtiyetin bu mutlak gayesinin altını çizerek ne güzel söylemiştir:
“Tomurcuk derdinde olmayan ağaç, odundur!”
Hakikaten, odun ile ağacı, kütük ile kökü ayırt edecek hayâtiyet ölçüsü; filiz vermektir. Tomurcuk derdinde, tohum saçma niyetinde olmaktır.
NESLİNİ DEVAM ETTİRMEK 
Hâsılı, neslini sürdürmektir. Ağaç; kök, gövde, yaprak ve meyve… Her biri ve hepsi; her meyvenin merkezine konulan çekirdeği, yarınlara taşımak ve böylece nesli devam ettirmek gayesine Azîz ve Alîm olan Hâlık tarafından sevk edilmişler.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nesil Endişesi, Yüzakı Yayıncılık

http://www.islamveihsan.com/agacin-derdi-olur-mu.html