AHLÂKIN TANIMI
Arapça bir kelime olan ‘ahlâk’, ‘hulk’ kelimesinin çoğuludur. ‘Hulk’, insanın yaratılıştan sahip olduğu ‘huy’ anlamına geldiği gibi, din, tabiat, seciye ve karakter anlamlarına da gelir. Fakat dilimizde bugün çoğul olduğu unutularak tekil olarak kullanılmaktadır.
Bu söz Kur’an-ı Kerim’de çoğu ayette ‘hulk’ olarak, hadislerde ise hem hulk ve hem de ahlâk olarak geçmektedir. Bugün toplumda iyi bir davranışı bildirmek için onu yapan kimseye ‘ahlâklı insan’ sözü kullanıldığı gibi toplumların ahlâkı, İslâm ahlâkı sözleriyle de ahlâki davranışların tümü anlamında kullanılmaktadır.
Ahlâk kelimesi ve onun batı dillerindeki karşılığı olan ‘etika’, ‘ethiq’ ve ‘moral’ kelimeleri, çoğunlukla yaşama kuralları anlamında kullanılır. Bu kurallar, insanların düzen içinde yararlı ve mutlu hayat geçirmelerini ve giderek erdeme yükselmelerini sağlamak içindir.
Terim olarak ahlâk, insanın yaratılışından gelen ve zamanla ruhuna yerleşen alışkanlıklardır. Bu alışkanlıklar, toplum içerisinde yaşanarak kazanılan güzel ve iyi huylarla, kötü huylardır.
İslâm ahlâkçılarınca ahlâkın terim anlamları içerisinde en beğenileni İmam Gazalî’nin tanımıdır. Buna göre: “Ahlâk, insan nefsinde yerleşen öyle bir yetenektir ki, fiiller, hiçbir zorlama olmaksızın, düşünüp taşınmadan, bu yetenek nedeniyle kolaylıkla ortaya çıkar.”
İslâm ahlâkçıları ‘hulk’u iki kısma ayırmışlardır:
1. Hulk-i Tabii: İnsanın yaratılışı, tabiatıyla uyuşan veya insanın yaratılışında gizli ve saklı olan ahlâktır.
2. Hulk-ı Kesbi: Fiil ve davranışlar şeklinde meydana gelip istikrar kazanarak, sırf görüşüp kaynaşmaya, adete dayalı huydur.
Ahlâk kitaplarını konu, gaye ve metodlarına göre şu başlıklar altında toplamak mümkündür: Genel Ahlâk, Siyasetnâmeler, Nasihatnamelr, Mevızalar, Ahlâki Güzel Sözler, Fütüvvetnameler, Kelile ve Dinme Tecümeleri, Ahlâki Hikayeler.
AHLÂK İLMİNİN TANIMI
Ahlâki olayları inceleyen bir ‘ahlâk ilmi’ vardır. Bu ilim de çoğu zaman kısaca ‘ahlâk’ olarak ifade edilir. Bir lise veya Üniversite programında ahlâk kelimesiyle okutulan ders de ‘ahlâk ilmi’ demektir.
Yaşanan ahlâk ile ahlâk ilmi arasındaki farkı ifade etmek üzere İslâm ahlâkçıları, ahlâk ilmi için, ‘Hikmet-i ameliyye’, ‘İlmü’l-Edeb’, ‘İlm-i Tehzibü’n-Nefs’ ve ‘İlm-i ahlâk’ gibi isimler kullanmışlar, ahlâki davranışları ifade etmek için de huy, edep, terbiye ve seciye gibi terimlere baş vurmuşlardır.
İslâm ahlâkına dair asırlar boyu pek çok eserler yazılmıştır. Bütün bu eserlerde ahlâk ilminin de değişik tanımları yapılmıştır. Yapılan bu tanımlarda kimileri, vazife anlayışına, kimilere huylara, kimilere mesleklere ağırlık verirken kimileri de hem ‘Hayır’ ve hem de ‘Vazife’ye önem vermişlerdir.
Ahlâk ilmini, insanın bir mesleği ve huyu olarak benimseyenler şöyle bir tanımı uygun bulmuşlardır: “Ahlâk ilmi, insanların gerçek davranış yolunu belirleyen, ruhun güçlerini ıslah etmek ve olgunlaştırmak için, insanı gerçek mutluluğa ve arzulara ulaştıran kuralları ortaya koyan ilimdir.”
Sonuç olarak, ahlâk ilmi, bütün ahlâki olayları metodlu bir şekilde inceleyen bir ilimdir. Gerek son devir Osmanlı ahlâkçılarının, gerekse önceki ahlâkçıların ahlâk ilmini, ‘Hayatı İdare Etme İlmi, ‘Vazife İlmi’, Hayrı ve şerrin İlmi’ ve ‘Saadet’in İlmi’ diye tanımlamaları aynı amaçların değişik ifadeleridir. Bunların hepsi de , insan davranışlarını idare eden ideal yasaları dile getirmektedir. Ayrıca ahlâk, bu yasaları en güzel şekilde uygulamayı da istemektedir. Buna göre ahlâk, hem olanın ve hem de olması gerekenin ilmidir. (1)
-----------------------------
(1) Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk, Hüsameddin Erdem, s.59.
--
.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder